Эртний өрнө дахины урлагийн төв болсон Итали улсын ‘Ромын урлагийн их академи’-д магистрт модерн уран баримлын мэргэжлээр амжилттай суралцаж төгссөн, залуу уран барималч Б.Цагаадайг “ШИНЭ НЭР” булан онцолж байна.
Тэрбээр Сити их сургуульд уран баримал, уран зургийн багшаар ажилладаг. Орчин үеийн парк, талбайн уран барималч мэргэжилтэй бүсгүй маань 2016 онд Монголд ирснээсээ хойш хэд дэдэн үзэсгэлэнд амжилттай оролцсоноос ЛГБТ-өөс зарласан ‘Шилдэг уран бүтээлчдийн уралдаан-2016’-д оролцон ‘Оршихуй’ бүтээлээрээ Гранпри шагнал, “Уран баримал -2017” үзэсгэлэнгээс мөн Гранпри шагнал тус тус хүртэж байжээ. Ингээд түүний ярилцлагыг хүргэе.
Анхны амжилт
-Анх 2003 онд гуравдугаар ангийн сурагч байхдаа Баянгол дүүргийн “Архи амьдралын дайсан” сэдэвт гар зургийн уралдаанд оролцож, гуравдугаар байр эзэлж байлаа. Тухайн үед би тэр бүтээлдээ “Архин биет дүрс далайд сэлж буй хүмүүст архин өгөөш өгч, хүмүүс өгөөшийг үмхэн өөр рүүгээ оруулан живүүлж байгаа” тухай зурж байсан. Одоо бодоход багаас аливаа юмыг зохиомжлох, сэтгэн бодох сэтгэхүйтэй хүүхэд байсан юм шиг. Анхны уралдаанаас их урам авч, уран бүтээлч болох гараагаа эхлүүлсэн гэж боддог.
АНХ ХЭРХЭН УРАН БАРИМАЛ СОНИРХОЖ ЭХЛЭВ?
-Аав маань уран барималч зураач хүн. Дүрслэх урлагийн сургуульд багшилдаг доктор, профессор С.Бадрал гэж хүн бий. Тиймээс уран барималч болоход аав минь их нөлөөлсөн дөө. Аав маань ОХУ-ын Репины академид оюутан, ээж маань ажилдаа явчихдаг тэгээд эгч бид хоёр гэртээ өдөржингөө будгийн харандаагаар зураг зурж өнгөрүүлдэг байлаа. Хааяа бүр гэрийнхээ ханан дээр хүртэл зурчихдаг байсан шүү. Намайг жаахан байхад аав маань их сургуульд багшилж, би хааяа хичээлтэй үед нь оюутнуудтай нь зэрэгцээд л баримлын шавраар морь, тэмээ хийгээд л суудаг хүүхэд байлаа. Аав маань миний нэг нас зургаан сартайдаа зурсан зураг, гурван нас, дөрвөн нас гээд л багадаа зурсан бүх зургуудийг хадгалчихсан байдаг, хааяа тэр зургуудийг үзэхээр би яалтачгүй зөв мэргэжлээ сонгожээ гэж боддог.
Арван жилийн сургуульд сурч байхдаа эгчтэйгээ хамтарсан анхны үзэсгэлэнгээ Монголын хүүхдийн ордонд гаргаж “Авьяас” мөнгөн медалиар шагнагдаж байлаа. Эгч Б.Бэлгүтэй маань надад “Чи бага байхын сонин сонин юмыг хооронд нь хольж хийдэг сониуч хүүхэд байсан, одоо бодоход чи багаасаа мэргэжлээ сонгочихсон байжээ. Уран баримлыг ч гэсэн хийхэд янз бүрийн материалыг хооронд нь хольж ашигладаг шүү дээ” гэж хэлж байсан. Аав маань уран барималч хүн болохоор би мэргэжлийг нь өвлөж, харин эгч маань хувцас дизайнер, дүү Б.Боданчар маань одоо график дизайнерын мэргэжлээр суралцаж байгаа. Бас ээж минь ч гэсэн хувцастай холбоотой мэргэжилтэй сайхан бүсгүй бий.
ЯАГААД ОРЧИН ҮЕИЙН ЦЭЦЭРЛЭГ, ТАЛБАЙН УРАН БАРИМАЛЧ МЭРГЭЖЛИЙГ СОНГОХ БОЛОВ?
-Монголд Соёл урлагийн их сургуульд уран баримлын ганцхан анги л байдаг. Харин Италид магистрт суралцахаар очиход орчин үеийн парк, зүлэг талбайн уран баримлын анги, гантиг чулуун уран баримал, сонгодог уран баримлын анги гээд нэг мэргэжил дотроо олон ангитай байсан. Надад сонголт хийхэд нэлээн хэцүү байсан ч тэр дундаас би модерн хотын цэцэрлэг, талбайн уран баримлын ангийг сонгон, дүүргэсэн.
Монголын их, дээд сургуулиудад оюутнуудын араас багш нар нь маш их санаа тавьдаг бол Италид энэ байдал тэс өөр. Их сургуульд суралцаж байх хугацаандаа оюутнууд мэдэхгүй зүйлээ багшаас асууж, өөрсдөө маш их эрэл хайгуул хийж, мэргэжлийнхээ төлөө чин сэтгэлээсээ хичээн суралцдаг. Би Италид магистрт суралцаж байхдаа гурван жил дарааллан Итали улсын тэтгэлгийг, дүнгийн болон кредит цагийн болзлыг ханган авч амжилттай суралцаж төгсөөд Монголдоо 2016 онд ирсэн.
Мөн дипломын ажлаараа 110/110 оноо авч, магистрын дипломоо хамгаалсан маань миний маш их хичээл зүтгэлийн үр шим. Тухайн оюутны авсан хичээлүүдийн голч дүн нь процентон дүнгээр 90-ээс дээш байх болон нэг жилд 46 кредит цуглуулах ёстой гээд заачихдаг. Хэрвээ тэр оноогоо авч чадахгүй бол тэтгэлгээ авч чадахгүй, хоёр дахин нугалж төлдөг байх жишээтэй. Тэгэхээр ийм өндөр хариуцлагатай нөхцөлд оюутнуудад онц сурахаас өөр сонголт байхгүй гэж хэлж болно. Мэдээж бүх хичээл нь Итали хэл дээр ордог хүнд хэцүү зүйлүүд зөндөө байдаг ч гэлээ эцэг эхийнхээ итгэлийг алдалгүй, эх орныхоо нэрийг сайнаар гаргахын тулд бүхнээ дайчлан, мэрийн суралцсан.
ХАМГИЙН СҮҮЛД ЯМАР БҮТЭЭЛ ДЭЭР АЖИЛЛАСАН БЭ?
-Хамгийн сүүлд гэвэл Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яамнаас зарласан Хэнтий аймгийн Дадал суманд баригдахаар төлөвлөж буй “Мянганы суут хүн Их Эзэн Чингис хааны цогцолбор”-ын томоохон хэмжээний бүтээн байгуулалтын тендерт нийт 14 баг, компани оролцсоноос Сити их сургуулийн маань зарим багш нар хамтарч нэг баг болон оролцсон. Миний хийсэн “Чингисийн эзэнт гүрэн” хөшөөний эскиз маань шалгарч энэ цогцолборын нэг хэсэг болон баригдахаар болсон.
УРАН БҮТЭЭЛЭЭРЭЭ ДАМЖУУЛАН ХҮМҮҮСТ ЮУ ӨГҮҮЛЭХИЙГ ХИЧЭЭДЭГ ВЭ?
-Би өөрийн дотоод мэдрэхүйгээ бүтээлээрээ дамжуулан гаргадаг. Би уран бүтээлч хүн нэг сэдвээрээ л дагнан уран бүтээл хийдэг гэж боддог байлаа. Гэтэл тийм биш гэдгийг сайн ойлгосон. Учир нь би харь оронд сурч байхдаа эх орноо, ээжийгээ их санана. Тэгэхээр миний дотроос тэр санасан сэтгэлээ илэрхийлсэн бүтээлийн санаанууд төрж эхэлсэний нэг томоохон жишээ бол магистрын дипломын ажил болох “Ээж ээ” 170 см өндөртэй уран баримал маань байгаа юм.
“Ээж ээ” бүтээлээр дамжуулан юутай ч зүйрлэшгүй эхийн хайрыг илэрхийлж, ээжийн хайрыг огт мэдэрч үзээгүй хүмүүст ч тэр агуу хайрыг мэдрүүлэхийг хичээсэн юм. Энэ бүтээл маань маш том хэмжээтэйгээр цэцэрлэгт байршуулах зориулалттай, дотор нь сандал байрлуулснаар баримлын маань доор суух боломжтой юм. Ээжээсээ, эх орноосоо хол байгаа хүмүүс эсвэл ээж нь бурхан болсон хүмүүс миний бүтээлээс яг л ээжийнхээ нөмөр нөөлөг болоод ертөнцөөс тасарч зөвхөн ээжтэйгээ хамт байх тэр нандин мөчийг хэсэг хугцаанд ч болов мэдрээсэй гэж хүссэндээ энэ бүтээлийг хийсэн.
Гэтэл эх орондоо ирсэн чинь бүтээл хийх санаа маань өөрчлөгдөж, Монголд сүүлийн жилүүдэд гэр бүл салалт ихэссэн гэх статистик мэдээг хараад ихэд эмзэглэсэн. Үүнээс болж маш олон хүүхэд хохирч байгаа нь сэтгэлийг минь ихээр эмзэглүүлсэн юм. Хүмүүс бие биеийнхээ мөн чанарыг танилгүйгээр өнгөн хэсэг харагдах байдлыг нь л хараад дурлаж, гэр бүл зохиож байна. Тиймээс Монголд ирснээсээ хойш хүний дотоод ертөнц, мөн чанарын гайхамшгийг илэрхийлсэн бүтээл ихээр хийх болсон. Бүтээлээрээ нийгэмдээ тулгамдаж буй асуудалд урлагаар багахан ч болтугай нөлөө үзүүлэхийг хүсч байдаг нь уран бүтээлч хүний гол зорилго юм болов уу гэж боддог.
ЗАЛУУ УРАН БАРИМАЛЧИЙН ХУВЬД ХОТЫНХОО ГУДАМЖ ТАЛБАЙН БАРИМЛЫГ ЯМАР БАЙГААСАЙ ГЭЖ ХҮСДЭГ ВЭ?
-Урлагийн өлгий болсон Итали улсад сурч байхдаа хором бүрт урлагаар амьсгалж байсан. Айлуудын хаалга хана, барилгуудын чимэглэл, гудамж талбайн баримлууд, усан оргилуур, байшин барилга гээд нэг алхаад л дэлхийн алдартай урлагийн бүтээлүүд байдаг байлаа. Жишээлбэл, Колизей, Фонтана Ди Трэви, Витториа Эмануалэ гээд л дэлхийн сор болсон түүхэн дурсгалуудын хажуугаар өдөр бүр алхаж явахдаа өөртөө ч итгэхгүй баярладаг байсан шүү. Хамгийн чухал нь тэнд жинхэнэ модерн урлагийг мэдрээд ирсэн. Орчин цагт хөшөө нь заавал хөдөлгөөнгүй байх бус уран бүтээлчид видео уран баримал болон кинетик уран баримлыг бүтээх болсон. Ингэснээр тухайн баримлын аль нэг хэсэг байнгын хөдөлгөөнтэй байна гэсэн үг. Тиймээс энэ модерн, кинетик уран баримлын чиглэлийг Монголдоо хөгжүүлэхийг хүсэж байна.
Дэлхийн бусад улс орнуудыг харахад талбай, цэцэрлэг, байшин барилга нь урлагийн бүтээлтэй салшгүй холбоотой харагддаг. Италид ханан дээрх рельефэн /хагас товгор/ баримал, ханын зураг, гудамж талбайн хөшөө дурсгал гэх мэт ард иргэд нь эргэн тойрон урлагийн бүтээлээр амьсгалж, тэдгээрийг харан нүд баясган, тайвширч, хүүхэд багачуудыг багаас нь урлагийн хүмүүжилтэй болгож байна. Гэвч Монголд урлагийн салбарыг хөгжүүлэх бодлого байхгүй, санхүүжилтээр бүрэн дэмждэггүй нь хийж бүтээхийн итгэл зоригоор дүүрэн байгаа залуу үеийнхэн бидэнд ихээхэн хаалт болж байгаа хэдий ч уран бүтээлчид бид нийгэмд тулгамдаж буй асуудлуудыг бүтээлээрээ дамжуулан хүмүүсийн дуу хоолой болохоос гадна өөрсдийн үзэл бодлоо зогсолтгүй илэрхийлсээр байгаа.