ТА ӨДӨРТ БОЛОН ДОЛОО ХОНОГТ ХЭДЭН ЦАГ АЖИЛЛАХ ЁСТОЙ ВЭ?
Ажилтнуудын 7 хоногт болон өдөрт ажиллах ажлын цагийн хэмжээг хуульчилж өгсөн нь тэднийг ажил амралтын дэглэмээ зөв тогтоох, хөдөлмөрийн эрүүл хэвийн ажиллах орчинг бүрдүүлэх ач холбогдолтой.
Хөдөлмөрийн тухай хуульд зааснаар ажилтан өдөрт 8 хүртэл цаг, харин 7 хоногт 40 хүртэл цаг ажиллах ёстой. Ажилтан ажлын цагтаа багтаан ажлын байрны тодорхойлолтод заасан ажил үүргийг хийж гүйцэтгэх үүрэгтэй.
Хөдөлмөрийн дотоод журмаар тогтоосны дагуу өдрийн ажлын цагийг /8 цагийг/ ажил олгогчийн санаачлагаар хэтрүүлэн ажиллуулахыг илүү цагаар ажиллуулсан гэж үзнэ. Ажилтныг илүү цагаар ажиллуулсан тохиолдолд ажил олгогчоос нэг бол нөхөн амраах, эсвэл илүү ажилласан цагийн хөлсийг 1.5 дахин нэмэгдүүлж олгох ёстой.
Харин бүх нийтээр амрах баярын өдрүүдэд ажилтныг ажлуулсан бол нөхөн амраах, эсвэл илүү ажилласан цагийн хөлсийг 2.0 дахин нэмэгдүүлэн олгодог. Илүү цагаар ажиллуулж болох үндэслэлүүдийг хуульчилсан. Үүнд:
- улс орныг батлан хамгаалах, хүний амь бие, эрүүл мэндийг хамгаалахад зайлшгүй шаардлагатай ажил гүйцэтгүүлэх;
- байгалийн болон нийтийг хамарсан гамшиг, үйлдвэрлэлийн ослоос сэргийлэх, тэдгээрийн хор уршгийг нэн даруй арилгах;
- нийтийн усан хангамж, цахилгаан, дулааны эрчим хүч, тээвэр, холбооны хэвийн ажиллагааг алдагдуулсан гэмтлийг арилгах;
- урьдчилан мэдэх боломжгүй бөгөөд яаралтай хийхгүй бол аж ахуйн нэгж, байгууллагын буюу түүний салбар, нэгжийн хэвийн үйл ажиллагаанд учирч болзошгүй саадыг арилгах хойшлуулшгүй ажил гүйцэтгүүлэх.
ТУРШИЛТААР АЖИЛЛАХ ҮЕИЙН ХӨДӨЛМӨРИЙН ГЭРЭЭ ГЭЖ ЮУГ ХЭЛЭХ ВЭ? ЯМАР ХУГАЦААТАЙГААР БАЙГУУЛАХ ВЭ?
Монгол Улсын Хөдөлмөрийн тухай хуульд туршилтын хугацааг дараахь байдлаар тодорхойлсон байна. Ажил, албан тушаал нь хууль болон бусад шийдвэрийн үндсэн дээр хэвээр хадгалагдаж байгаа ажилтны оронд ажиллах ажилтантай эзгүй байгаа ажилтныг ажилдаа эргэж орох хүртэл, улирлын болон түр ажилд тухайн ажлын үргэлжлэх хугацаагаар, шинээр орж байгаа ажилтан болон дагалдан суралцагчтай ажил олгогчоос хөдөлмөрийн дотоод журмаараа тогтоосон туршилтын болон сургалтын хугацаагаар хөдөлмөрийн гэрээ байгуулна. Туршилтын болон сургалтын хугацаа нь 6 сараас илүүгүй байна.
ХӨДӨЛМӨРИЙН ГЭРЭЭГ АЖИЛ ОЛГОГЧИЙН САНААЧИЛГААР ЦУЦЛАХ ТОХИОЛДЛУУД
- Хөдөлмөрийн тухай хуульд зааснаар ажил олгогч нь ажилтантай байгуулсан хөдөлмөрийн гэрээг ажил олгогчийн санаачлагаар дараах үндэслэлээр цуцалдаг .
- Тухайлбал:
- Аж ахуйн нэгж, байгууллага болон түүний салбар, нэгж татан буугдсан, орон тоо хасагдсан, эсвэл ажилтны тоог цөөрүүлсэн;
- Ажилтан мэргэжил, ур чадвар, эрүүл мэндийн хувьд гүйцэтгэж байгаа ажил, албан тушаалдаа тэнцэхгүй болсон нь тогтоогдсон;
- Ажилтан 60 нас хүрч өндөр насны тэтгэвэр авах эрх үүссэн;
- Ажилтан хөдөлмөрийн сахилгын зөрчлийг давтан гаргасан, эсвэл хөдөлмөрийн харилцааг шууд зогсоохоор хөдөлмөрийн гэрээнд тухайлан заасан ноцтой зөрчил гаргасан;
- Мөнгө болон эд хөрөнгө хариуцсан ажилтан ажил олгогчийн итгэлийг алдсан буруутай үйлдэл, эс үйлдэхүй гаргасан нь тогтоогдсон;
- Сонгууль, томилолтоор өөр орон тооны ажил, албан тушаалд ажиллах болсон;
ӨНДӨР НАСНЫ ТЭТГЭВЭРТ ГАРСАН БОЛ ХӨДӨЛМӨР ЭРХЭЛЖ БОЛОХ УУ?
“Ахмад настан” гэдэгт Хөдөлмөрийн тухай хуулиар өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгох насанд хүрсэн хүнийг ойлгодог. Хөдөлмөрийн тухай хуульд зааснаар ажилтан 60 нас хүртлээ ажиллах эрхтэй. 60 насанд хүрээд өндөр насны тэтгэврээ тогтоолгосон иргэн дахин хөдөлмөрийн гэрээгээр ажиллаж болно. Ахмад настан тэтгэвэр авч байгаа нь түүний цалин хөлсийг хязгаарлах үндэслэл болохгүй бөгөөд та тэтгэвэр, цалингаа аль алиныг нь авах эрхтэй.
ТАНЫГ АЖИЛ ОЛГОГЧИЙН САНААЧИЛГААР АЖЛААС БУРУУ ХАЛСАН ТОХИОЛДОЛД
Ямар үндэслэлээр хөдөлмөрийн гэрээг цуцлах вэ?
Дараах үндэслэлүүдийн аль нэг нь байгаа тохиолдолд Хөдөлмөрийн гэрээг дараахь үндэслэлээр ажил олгогчийн санаачилгаар цуцалж болно.Үүнд:
- Хөдөлмөрийн хуулинд аж ахуйн нэгж, байгууллага болон түүний салбар, нэгж татан буугдсан, орон тоо хасагдсан, эсхүл ажилтны тоог цөөрүүлсэн;
- Ажилтан мэргэжил, ур чадвар, эрүүл мэндийн хувьд гүйцэтгэж байгаа ажил, албан тушаалдаа тэнцэхгүй болсон нь тогтоогдсон;
- Ажилтан 60 нас хүрч өндөр насны тэтгэвэр авах эрх үүссэн;
- Ажилтан хөдөлмөрийн сахилгын зөрчлийг давтан гаргасан, эсхүл хөдөлмөрийн харилцааг шууд зогсоохоор хөдөлмөрийн гэрээнд тухайлан заасан ноцтой зөрчил гаргасан;
- Мөнгө болон эд хөрөнгө хариуцсан ажилтан ажил олгогчийн итгэлийг алдсан буруутай үйлдэл, эс үйлдэхүй гаргасан нь тогтоогдсон;
- Сонгууль, томилолтоор өөр орон тооны ажил, албан тушаалд ажиллах болсон;
- Контрактад заасан үндэслэл буй болсон тохиолдлууд байна.
Хэрвээ ажил олгогч таныг ажлаас халсан тохиолдолд ямар хугацаанд мэдэгдэх ёстой вэ?
Ажил олгогч хөдөлмөрийн хуулийн 40.1.1. аж ахуйн нэгж, байгууллага болон түүний салбар, нэгж татан буугдсан, орон тоо хасагдсан, эхүл ажилтны тоог цөөрүүлсэн; 40.1.2. ажилтан мэргэжил, ур чадвар, эрүүл мэндийн хувьд гүйцэтгэж байгаа ажил, албан тушаалдаа тэнцэхгүй болсон нь тогтоогдсон үндэслэлээр хөдөлмөрийн гэрээг цуцлах бол танд нэг сарын өмнө мэдэгдэх бөгөөд аж ахуйн нэгж, байгууллага, түүний салбар, нэгж татан буугдсаны улмаас ажилтнуудыг бөөнөөр халах тохиолдолд ажилтны төлөөлөгчдөд 45 хоногийн өмнө мэдэгдэх ёстой. Дээрхээс бусад тохиолдолд хөдөлмөрийн гэрээ болон байгууллагын дотоод журамд заасан хугацаанд мэдэгдэнэ.
Ажилтан өөрөө санаачилж хөдөлмөрийн гэрээг цуцалж болох уу?
Хөдөлмөрийн хуулинд заасны дагуу ажилтан санаачилсанаар болон ажил олгогчийн санаачилснаар хөдөлмөрийн гэрээг дуусгавар болгож болно. Хэрвээ ажилтан хөдөлмөрийн гэрээгээ цуцлах гэж байгаа бол ажил олгогчдоо энэ тухай 1 сарын өмнө мэдэгдэх ёстой. Хэрвээ нэг сарын дараа ажил олгогч хариу өгөөгүй тохиолдолд та ажлын байраа орхих эрхтэй юм.
Шүүхээр хянан шийдвэрлэх маргаанд ямар төрлийн маргаан хамаарах вэ?
Ажил олгогч ажилтан хоёрын хооронд үүссэн дараах маргааныг шүүхээр хянан шийдвэрлэнэ:
Хөдөлмөрийн хуульд зааснаар
- Хөдөлмөрийн маргаан таслах комиссын шийвэрийг энэ хуулийн 127 дугаар зүйлд заасны дагуу давж заалдсан гомдол;
- Ажил олгогмийн санаачилгаар ажлаас буруу халсан буюу өөр ажилд буруу шилжүүлсэн тухай ажилтны гомдол;
- Ажилтнаас хөдөлмөрлөх үүргээ биелүүлж байхдаа аж ахуйн нэгж, байгууллагад учруулсан хохирлыг нөхөн төлүүлэх тухай ажил олгогчийн нэхэмжлэл;
- Хөдөлмөрлөх үүргээ биелүүлэх үед эрүүл мэнд нь хохирсны улмаас учирсан хохирлыг нөхөн төлүүлэх тухай ажилтны нэхэмжлэл;
- Энэ хуулийн 69 дугээр зүйлд заэсан асуудлаар гарсан маргаан;
- Иргэн хоорондын хөдөлмөрийн гэрээтэй холбогдон гарсан маргаан;
- Сахилгын шийтгэл буруу ногдуулсан тухай ажилтны гомдол;
- Хөдөлмөрийн гэрээний нөхцөлийг хууль тогтоомж болон хамтын гэрээнд зааснаас дордуулсан тухай ажилтны нэхэмжлэл;
- Хөдөлмөрийн дотоод журам хөдөлмөрийн харилцааг зохицуулахаар өөрийн онцлогт тохируулан тогтоосон байгууллагын бусад тушаал, шийдвэр хууль тогтоомжид нийцээгүй тухай ажилтны нэхэмжлэл;
- Хууль болон гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол эд хөрөнгө болон хөдөлмөрөө нэгтгэн ажиллагчдын хоорондын хөдөлмөрийн маргаан;
- Хууль тогтоомжоор шүүхэд харьяалуулсан бусад маргаан. гэсэн дээрх хуулийн заалтуудын дагуу ажилчин тухайн байгуулгийн оршин байгаа газрын шүүхэд нэхэмжлэл гаргана.
Маргааны талаар гомдол гаргах хугацааны талаар?
Хөдөлмөрийн гэрээний талууд энэ хуулийн 129.2-т “Ажилтан ажлаас буруу халсан буюу өөр ажилд буруу шилжуулсэн тухай гомдлоо ажил олгогчийн шийдвэрийг хүлээн авсан өдрөөс хойш нэг сарын дотор шүүхэд гаргана.” гэж зааснаас бусад тохиолдолд эрхээ зөрчигдсөнийг мэдсэн буюу мэдэх ёстой байсан өдрөөс хойш гурван сарын дотор хөдөлмөрийн маргаан шийдвэрлэх байгууллагад гомдлоо гаргах эрхтэй. Энэ зүйлд заасан хөөн хэлэлцэх хугацааг хүндэтгэн үзэх шалтгаанаар хэтрүүлсэн тохиолдолд шүүх уг хугацааг сэргээн тогтоож, хэргийг хянан шийдвэрлэж болно.
Шүүхэд гомдол гаргахдаа ямар материал бүрдүүлэх ёстой вэ?
- Нэхэмжлэл 2% бичих ёстой. Нэхэмжлэлдээ болсон процессийг бичих ба юу хүсэж байгаагаа тусгах ёстой.
- Ажлаас халагдсан тушаал
- Хөдөлмөрийн гэрээ, дотоод журам
- Холбогдох бусад нотлох баримтуудыг хавсаргана.